sanat sanat iindir Essays - Erine, Yaban, Nasl, Unun, Bayeux, Tpk

Sanat, sanat i?in midir, yoksa toplum i?in mi? 'Sanat, sanat i?in midir, yoksa toplum i?in mi?' Lise y?llar?m?zda, okullar aras?nda yap?lan m?nazaralar?n demirba? konular?ndan biri de buydu! ?ki taraf da savunduklar? teze uygun kan?tlar bulmaya u?rarlar; sonunda retmenlerden olu?an j?ri, taraflardan birini galip ilan ederdi... Bu ikilem, beni her zaman tedirgin etmi?tir. Sanat?n toplum i?in oldu?u sav?, bana birka? y?nden, 'Bedreddin ?zerine ?iirler'i, 'Do?u ?iirleri'ni ve 'Mustafa Subhi ?zerine ?iirler'i yazdm y?llarda bile, ikna edici bir tez gibi g?r?nmemi?tir. Bunun birka? nedeni var: ?lki, sanat?n t?pk? felsefe gibi, gayesinin kendi i?inde (ya da, kendine) olmas? gerekti?ini dn?yor olmamd?r. Daha ?nce de yazd?m: Felsefenin bir praksis olarak gayesinin kendinde oldu?u (eupraxia auto telos), ilk defa Aristoteles taraf?ndan ?ne s?r?lmt?r. Felsefenin gayesi, nas?l ki, felsefe yapman?n verdi?i entelekt?el haz idiyse, sanat?n gayesi de sanat yapman?n verdi?i haz olmal?d?r: Estetik haz! Do?all?kla bu durum, felsefeyi ve sanat? yapanlar i?in oldu?u kadar, onu al?mlayanlar i?in de ge?erli olmak gerekir. ?te yandan, sanat?n toplum i?in oldu?u sav?, antropolojik adan da sorunlu bir konudur. Nedeni ?u: Sanat?n estetik fonksiyonunun dnda bir gayesi olu?u, ancak sanatla zenaatin veya sanat?n b?y? ve din ile olan bir arada olu?una ili?kindir. Lascaux ve Altamira'daki ma?ara resimleri, insan?n avc?l?k ve toplay?c?l?kla ya?am?n? yeniden ?retti?i (ge?imini sa?lad) yaban toplumun ?r?nleridir. Ma?ara resimlerinin gayesi, avlama i?ini kolayla?t?racak b?y? objeleri olmalar?ndad?r;- daha fazlas? de?il! Bayeux hal?lar? da, orta?a? ?atolar?ndaki hava ak?mlar?n? kesmek gayesiyle ?retilmi?lerdir. Bug?n i?in bu gayeye y?nelik bir kullan?m fonksiyonu s?zkonusu olmad i?in, Bayeux hal?lar? sadece estetik fonksiyonu ile sanat objesi olarak m?zede sergilenmektedir. Sanat?n toplum i?in olmas? onun estetik (haz) fonksiyonunun ('auto telos'unun) geriye itilmesi, onun gayesi dnda kullan?lmas? anlam?nda, kullan?m fonksiyonunun ?ne kmas? demektir. Bir sanat objesi (mesela, bir ?iir, bir resim) toplum i?in ?retildi?i sav?yla ortaya k?yorsa bu, onun t?pk? ma?ara resimlerinde ve Bayeux hal?lar?nda oldu?u gibi, estetik fonksiyonunun geriye itildi?i ve kullan?m fonksiyonunun ?ne kar?ld anlam?na gelir. Buradan ?una var?yoruz: Naz?m Hikmet ve Necip Faz?l gibi b?y?k ?airlerin b?y?kl, onlar?n belirli bir ideolojik ba?lamda toplum i?in yaz?yor olmalar?nda, yani ?iirin kullan?m fonksiyonunu ?ne karmalar?nda de?il, ?iirlerinin kullan?m fonksiyonu g?z ard? edildi?inde estetik bir haz veriyor olmalar?nda aranmal?d?r. nk? ger?ekten baz? ?iirlerinin ideolojik g?ndermelerinin (mesela Naz?m'?n 'D?rt Mapushaneden' ?iirlerinde, ya da Necip Faz?l'?n 'Sakarya' ?iirinde) ?ne kmadn? s?ylemek m?mk?nd?r. Do?all?kla bu durum, Naz?m Hikmet'in ve Necip Faz?l'?n, ideolojik anlamda kullan?m fonksiyonunun g?z ard? edilmesi m?mk?n olmayan toplumcu ?iirleri i?in ge?erli olamaz... Dikkat edildiyse, Necip Faz?l i?in de 'toplumcu' nitelemesini kullan?yorum. 'Toplumcu' ?iirin, bana g?re elbet, dar anlamda 'sosyalist' bir ?iir olmas? gerekmiyor: Mesela Mehmet Akif de toplumcu ama M?sl?man bir ?airdir ve elbette sosyalist de?il! Belki de Adorno'nun s?yledi?i gibi, subjektif duygular? dilegetiren lirik ?iirler, kan?lmaz olarak bireyci ?iirler olmak zorunda de?ildir; lirik ?iirlerin de Adorno'nun deyi?iyle 'ideolojinin ?rtbas etti?ini aa kartma' gibi bir kullan?m fonksiyonu olabilir. Ama bu, 'aa karma'n?n, Heidegger'ci anlamda 'aletheia', yani, 'if?a etme' anlam?nda Hakikat'i imliyor olup olmad, ayr? bir yaz? konusudur.